Overprikkeld zenuwstelsel? De symptomen en 15 tips om het te herstellen

Voel je je wel eens overprikkeld? Dan ben je zeker niet de enige. We leven tegenwoordig in een maatschappij waarin we constant prikkels om ons heen hebben.

Te vaak overprikkeld raken kan mentale en fysieke gevolgen hebben, zoals een opgejaagd gevoel. Daarom hebben wij een aantal tips voor je op een rijtje gezet om minder overprikkeld te raken. Ook ontdek je wat een overprikkeld zenuwstelsel precies inhoudt.

Wat betekent een overprikkeld zenuwstelsel?

Als je last hebt van een overprikkeld zenuwstelsel, heb je het gevoel overspoeld te worden door prikkels. Prikkels zijn een stukje informatie dat binnenkomt via je zintuigen.

Dit kan iets zijn dat je hoort, proeft, ruikt of voelt. Dit zijn externe prikkels. Er zijn ook interne prikkels, die van binnenin komen, zoals emoties, gevoelens en gedachten.

Normaal verwerken je hersenen prikkels onbewust, waarbij belangrijke informatie wordt geselecteerd en minder relevante prikkels worden genegeerd.

Bij overprikkeling verwerken de hersenen prikkels minder efficiënt, waardoor je meer prikkels dan normaal ervaart of meer moeite hebt om ze te verwerken.

Overprikkeling kan ontstaan door verschillende oorzaken, zoals:

• Slaaptekort
• Te weinig rust
• Een drukke werkdag of 
• Een onrustige omgeving.

Je krijgt dan niet genoeg tijd om te herstellen van alle prikkels. Dit kan niet alleen mentale gevolgen hebben, maar ook fysieke gevolgen [1].

Het volledige begrip van hoe overstimulatie individuen verschillend beïnvloedt, wordt nog steeds onderzocht. Zo zijn er nog geen goede tests om te bepalen of iemand last heeft van overprikkeling.

Wel is bekend dat de gevoeligheid voor prikkels en hoe je daarmee omgaat bij ieder verschillend is. 

In het kort: Als je last hebt van een overprikkeld zenuwstelsel, heb je het gevoel overspoeld te raken met prikkels. Het kan ontstaan door verschillende oorzaken, zoals een drukke werkdag of onrustige omgeving.

Het parasympathische en sympathische zenuwstelsel

Het zenuwstelsel bestaat uit twee onderdelen, die samenwerken om je lichaam in balans te houden. 

• Het parasympathische zenuwstelsel, ook wel het ‘rust- en verteringssysteem’ genoemd, zorgt ervoor dat je lichaam tot rust kan komen. Het stimuleert de spijsvertering en ondersteunt herstelprocessen. Dit verlaagt je hartslag en ademhaling, terwijl je spieren zich ontspannen.
• Het sympathische zenuwstelsel, oftewel het "vecht- of vluchtsysteem, bereidt je lichaam voor om in actie te komen bij stress of gevaar. Dit systeem verhoogt je hartslag en ademhaling. Ook spant het je spieren aan, zodat je klaar bent voor een snelle reactie als dat nodig is.

Dankzij neurotransmitters, zoals adrenaline en acetylcholine, blijven deze twee systemen in balans.

Door een goede balans van de zenuwstelsels kan je lichaam goed reageren op verschillende situaties. Door te veel prikkels kan dit uit balans raken [2].

Hoe snel het uit balans raakt verschilt per persoon. Mogelijk hebben bepaalde mensen hier sneller last. Veel mensen met een hersenaandoening hebben last van overprikkeling.

Ook wordt vermoed dat mensen met autisme, ADHD, een gegeneraliseerde angststoornis, multiple sclerose (MS) en PTSS sneller last hebben van overprikkeling. Hier moet meer onderzoek naar worden gedaan [3].

In het kort: Als het parasympathische zenuwstelsel en het sympathische zenuwstelsel in balans is, kan het lichaam goed reageren op diverse situaties. Deze balans kan verstoord raken door te veel prikkels.

Symptomen van een overprikkeld zenuwstelsel

Een overprikkeld zenuwstelsel kan leiden tot klachten op verschillende gebieden van je leven. Hieronder lees je een aantal van de symptomen:

In het kort: Bij een overprikkeld zenuwstelsel kun je last krijgen van diverse klachten op cognitief, emotioneel, fysiek en mentaal vlak. Van hoofdpijn tot neiging tot burn-out, van stemmingswisselingen tot vergeetachtigheid. 

Gevolgen op de lange termijn

Als je constant in paraatheid staat, maakt je lichaam veel cortisol aan. Dit hormoon staat bekend als het stresshormoon, maar heeft ook andere functies in het lichaam [4].

Een kleine hoeveelheid cortisol is normaal en helpt je lichaam in balans te blijven. Maar wanneer de cortisolproductie chronisch verhoogd is, kan dit schadelijke gevolgen hebben.

Cortisol heeft receptoren Een receptor is een eiwit op of in een cel die signalen van stoffen zoals cortisol herkent. Wanneer cortisol zich aan een receptor bindt, veroorzaakt dit een reactie in de cel die invloed heeft op verschillende processen in je lichaam. in bijna alle weefsels van het lichaam en kan daardoor vrijwel elk orgaansysteem beïnvloeden.

Langdurige overprikkeling kan je lichaam uitputten, wat het risico op verschillende (chronische) gezondheidsproblemen verhoogt.

• Cognitieve en emotionele gevolgen: Cortisol heeft invloed in gebieden in de hersenen die belangrijk zijn voor leren, geheugen en het reguleren van emoties. Dit kan de kans vergroten op cognitieve achteruitgang en stemmingsproblemen.
• Verminderd afweersysteem: Een verhoogd cortisol kan je afweersysteem verminderen 
• Hart- en vaatproblemen: Chronische stress en verhoogd cortisol kunnen de hartslag en bloeddruk verhogen, wat de kans op hartziekten en hoge bloeddruk vergroot.
• Mentale problemen: Langdurige stress wordt geassocieerd met verhoogde kans op psychische aandoeningen zoals angststoornissen, posttraumatische stressstoornis (PTSS) en depressie  [3]
• Mentale uitputting: Dagelijkse taken uitvoeren kost veel moeite en energie. Ook motivatie en het zelfvertrouwen kunnen achteruitgaan. Eenvoudige sociale interacties kunnen overweldigend aanvoelen, omdat je lichaam constant in de ‘vecht of vluchtmodus’ is. 
• Andere lichamelijke gevolgen: Langdurige hoge cortisolniveaus worden in verband gebracht met gewichtstoename (voornamelijk in het gezicht en de buikstreek), veranderingen in de huidconditie en verzwakte botten. Het kan ook de menstruatiecyclus bij vrouwen verstoren [5].

Daarnaast kan het chronische gevoel van overprikkeling leiden tot eenzaamheid. Omdat je vaak geen fysieke tekenen van stress vertoont, is het voor anderen moeilijk te begrijpen waarom je moeite hebt met dagelijkse activiteiten.

Dit kan ervoor zorgen dat mensen in je omgeving onbegrip ervaren, waardoor het sociaal isolerend werkt​

In het kort: Langdurig overprikkeld zijn kan je lichaam letterlijk uitputten. Het kan verschillende gevolgen hebben, van gewichtstoename tot hart- en vaatproblemen.

Parasympathisch zenuwstelsel herstellen: 15 tips

Er zijn verschillende manieren die bijdragen aan een overbelast zenuwstelsel herstellen. Dit hangt ook af van wat jouw triggers zijn. De een is gevoeliger voor geluiden, terwijl de ander juist gevoeliger is voor licht. Probeer uit wat voor jou werkt en past bij jou triggers.

1. Meditatie of mindfulness: Door mindfulness leer je jouw focus te verleggen van stressvolle gedachten naar ademhaling en lichaam wat bijdraagt aan ontspanning.
2. Yoga: Yoga heeft op verschillende manieren een positief effect, zoals het verbeteren van de slaap, het verminderen van fysieke spanning, het gebruiken van een langzame ademhaling en het toepassen van mindfulness.
3. Luister naar binaural beats: Deze geluiden zijn ontworpen om je hersenactiviteit in een rustiger tempo te brengen, wat helpt bij focus en ontspanning. Ze bestaan uit twee tonen met verschillende frequenties per oor. Luister ze het liefste met een koptelefoon. Of dit echt werkt, moet nog wetenschappelijk worden bewezen.
4. Luister naar ‘white noise’: Dit geluid kan een gevoel van rust brengen en helpen andere afleidende geluiden te verminderen.
5. Ga zingen of neuriën: Dit verlaagt de hartslag, waardoor je zenuwstelsel kalmeert.
6. Ademhalingstechnieken: Door middel van ademhalingstechnieken kan je de stressrespons van je lichaam verminderen.
7. Gebruik koud water: Een koude douche of jezelf wassen met koud water kan het autonome zenuwstelsel stimuleren en kalmeren, wat de reactie op stress vermindert.
8. Masseer jezelf: Masseren kan de bloedcirculatie verbeteren, waardoor de spanning in je lichaam minder wordt. Focus je vooral op je schouders en nek.
9. Ga de natuur in: Tijd doorbrengen in de natuur zorgt voor het verlagen van stress. Uit onderzoek blijkt dat een natuurwandeling de bloeddruk en hartslag verlaagt.
10. Neem een warm bad of douche: Warm water helpt je te ontspannen. Of verwarm een kruik en neem een kopje warme thee.
11. Verzwaarde dekens, kussens of vesten: Door druk uit te oefenen op het lichaam geven ze een gevoel van kalmte en veiligheid. Dit kan stress verminderen en slaap bevorderen.
12. Verzorg jezelf: Basisverzorging draagt bij aan je herstel, zoals voldoende slaap, goed eten en tijd voor jezelf.
13. Probeer natuurlijke rustgevers: Kruiden zoals valeriaan en rhodiola worden vaak gebruikt als ondersteuning bij ontspanning. Experimenteer met natuurlijke rustgevers en ontdek wat voor jou prettig werkt en bij je past.

14. Ga bewegen: Door bewegen komen er ‘gelukshormonen’ vrij, die stress kunnen verminderen. Ook zorgt regelmatige lichaamsbeweging ervoor dat je hartslag verhoogt, waardoor je na de fysieke inspanning je kunt ontspannen.

15. Knuffelen: Bij lichaamscontact komt het ‘knuffelhormoon’ vrij, wat stress verlaagt en gevoelens van eenzaamheid en angst vermindert.

Welke tip voor werkt, hangt af per persoon. Probeer daarom wat tips uit en ontdek wat voor jou werkt! Het liefst wil je natuurlijk een overbelast parasympathisch zenuwstelsel voorkomen.

Zoek goed uit wat jouw triggers zijn en wanneer je te veel prikkels krijgt. Zo kan je situaties waarin je sneller overprikkeld raakt hierop aanpassen. 

In het kort: Door verschillende tips kan je jouw parasympathische zenuwstelsel herstellen, zoals door te bewegen, de natuur in te gaan of jezelf te verzorgen. Door uit te zoeken wat je triggers zijn kan je voorkomen dat je overprikkeld raakt.

Overbelast zenuwstelsel herstellen

Als je al lang een overbelast zenuwstelsel hebt, kan het lastig zijn om dit alleen aan te pakken. Het kan een langdurig proces zijn. Erken dat je niet alles hoeft te doen. Hulp vragen bij een professional, zoals een arts, coach of therapeut, kan erg helpen.

Therapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT), kan je helpen om te leren omgaan met stress en je zenuwstelsel te herstellen. Een coach kan je helpen je triggers te herkennen en strategieën te leren om je zenuwstelsel in balans te houden.

Zoek ook steun bij je omgeving, zoals vrienden, familie of steungroepen.

In het kort: Vraag hulp als je al lang last hebt van een overbelast zenuwstelsel. Dit kan jouw herstelproces ondersteunen en versnellen.

Kort samengevat

Bij een overprikkeld zenuwstelsel is het lichaam vaak in de ‘vecht-of-vlucht’ modus, wat kan leiden tot emotionele, mentale en fysieke uitputting. Het komt vaak voor bij angst, chronische stress of overbelasting van zintuigen, zoals licht en geluid.

Het kan verschillende lichamelijke en geestelijke gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals een burn-out en vergeetachtigheid. Langdurige overprikkeling verhoogt de productie van cortisol, wat negatieve effecten kan hebben op veel vlakken.

Herstel van een overbelast zenuwstel kost tijd en geduld. Het vermijden van stressoren, meditatie, ademhalingstechniek kunnen hierbij helpen. Het zoeken van sociale steun en eventueel professionele hulp kan het herstelproces ondersteunen.